पन्हाळातीन दरवाजा येथील आतील द्वार, इ.स.१८९४,पन्हाळानावपन्हाळाउंची४०४० फूटप्रकारगिरीदुर्गचढाईची श्रेणीसोपीठिकाणकोल्हापूर, महाराष्ट्रजवळचे गावकोल्हापूरडोंगररांगकोल्हापूरसध्याची अवस्थाव्यवस्थितस्थापना{{{स्थापना}}}पन्हाळगडपन्हाळा हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील एक किल्ला आहे. तसेच पन्हाळा हे महाराष्ट्रातील कोल्हापूर जिल्ह्यातील पन्हाळा तालुक्याचे मुख्य गाव आहे.पन्हाळगड हा कोल्हापूर भागातील महत्त्वाचा किल्ला आहे. पन्हाळ्याला पर्णालदुर्ग देखील म्हणतात. मराठ्यांच्या उत्तरकालात आणि करवीर राज्य संस्थापनेच्या काळात मराठ्यांची काही काळ राजधानी असणारा हा किल्ला इतिहासाच्या दृष्टीने आणि आज पर्यटनासाठी येणाऱ्या पर्यटकांच्या दृष्टीने महत्त्वाचा किल्ला आहे. भारत सरकारने या किल्ल्याला दिनांक २ जानेवारी, इ.स. १९५४रोजी महाराष्ट्रातील राष्ट्रीय संरक्षित स्मारक म्हणून घोषित केलेले आ
